DỊCH COVID-19: CƠ HỘI ĐỂ HỢP ĐỒNG ĐIỆN TỬ ĐẾN GẦN HƠN VỚI KHÁCH HÀNG.

Cũng như Cái chết Đen lây lan theo các tuyến đường thương mại dọc theo xương sống của lục địa Á-Âu hồi Thế kỷ 14, Covid-19 xuất hiện ở Trung Quốc và lây lan cực nhanh chóng dọc theo Con đường Tơ lụa hiện đại: các đường bay xuyên lục địa. Sự lây lan của Covid-19 đã làm thay đổi cơ bản tình hình thế giới: cách ly xã hội, đi lại giữa các nước, các vùng gặp khó khăn, việc làm việc online dần trở nên phổ biến. Từ đó, các giao dịch điện tử dần lên ngôi với mở đầu là sự bùng nổ của thương mại điện tử và giao dịch tiền kỹ thuật số. Việc đàm phán, ký kết hợp đồng cũng không phải ngoại lệ. Hợp đồng điện tử dần dần chiếm lĩnh thị trường và với sự tiện lợi cũng như tính pháp lý được đảm bảo của nó, đây chắc chắn là xu thế giao dịch của hiện tại và cả tương lai.

Có thể với nhiều người, việc nghe đến hợp đồng điện tử (hay giao dịch điện tử) còn mới mẻ. Tuy nhiên, ngay từ năm 2005, với sự ra đời của Bộ luật Dân sự 2005 và đặc biệt là Luật giao dịch điện tử 2005, hợp đồng điện tử đã được công nhận ở Việt Nam với khung pháp lý rõ ràng.
Khoản 1 điều 124 BLDS 2005 quy định:
Điều 124. Hình thức giao dịch dân sự
1. Giao dịch dân sự được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể.
Giao dịch dân sự thông qua phương tiện điện tử dưới hình thức thông điệp dữ liệu được coi là giao dịch bằng văn bản.
Cùng với đó, Theo quy định tại Điều 33, 34 Luật Giao dịch điện tử 2005 thì:
“Hợp đồng điện tử là hợp đồng được thiết lập dưới dạng thông điệp dữ liệu.”
“Giá trị pháp lý của hợp đồng điện tử không thể bị phủ nhận chỉ vì hợp đồng đó được thể hiện dưới dạng thông điệp dữ liệu.”

Về cơ bản, đặc điểm của hợp đồng điện tử có thể gói gọn trong các ý sau:
- Thể hiện bằng thông điệp dữ liệu điện tử: Đặc điểm nổi bật nhất của hợp đồng là hình thức thể hiện. Trong giao kết hợp đồng điện tử, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác, đề nghị giao kết hợp đồng và chấp nhận giao kết hợp đồng có thể được thực hiện thông qua thông điệp dữ liệu. Thông điệp dữ liệu được thể hiện dưới hình thức trao đổi dữ liệu điện tử, chứng từ điện tử, thư điện tử, điện tín, điện báo, fax và các hình thức tương tự khác (điều 10 Luật giao dịch điện tử 2005)

- Có sự tham gia của ít nhất 3 chủ thể trong giao kết hợp đồng: Trong hợp đồng điện tử, ngoài sự xuất hiện của bên bán và bên mua (tạm gọi là các bên ký kết), còn có sự xuất hiện của bên thứ ba là bên cung cấp dịch vụ hợp đồng điện tử (nếu có) và cơ quan chứng thực chữ ký điện tử. Bên thứ ba này không tham gia vào quá trình đàm phán, giao kết hay thực hiện hợp đồng điện tử. Họ tham gia với tư cách là các cơ quan hỗ trợ nhằm đảm bảo tính hiệu quả và giá trị pháp lý cho việc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử.

- Tính phi biên giới: Hợp đồng điện tử là một sản phẩm của sự phát triển khoa học công nghệ. Do hợp đồng điện tử được thiết lập dưới dạng thông điệp dữ liệu, cho nên nó không yêu cầu hai bên trong hợp đồng phải gặp mặt nhau để ký kết, mà dù ở bất cứ đâu hay ở khoảng thời gian nào thì hai bên cũng có thể chủ động ký kết hợp đồng. 
- Tính vô hình, phi vật chất: hợp đồng điện tử được xây dựng trên môi trường kỹ thuật số. Hợp đồng điện tử tồn tại, được chứng minh, được lưu trữ bởi các dữ liệu điện tử không thể cầm nắm hay cảm nhận được. 

Giá trị pháp lý của hợp đồng điện tử đã được công nhận trong hầu hết các loại hợp đồng. BLDS 2015 một lần nữa tái khẳng định giá trị và vai trò của hợp đồng điện tử trong các hợp đồng dân sự:
Điều 119. Hình thức giao dịch dân sự
1. Giao dịch dân sự được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể.
Giao dịch dân sự thông qua phương tiện điện tử dưới hình thức thông điệp dữ liệu theo quy định của pháp luật về giao dịch điện tử được coi là giao dịch bằng văn bản.
Pháp luật lao động cũng đã chính thức công nhận giá trị pháp lý của hợp đồng lao động điện tử. BLLĐ 2019 (có hiệu lực từ 01/01/2021) quy định:
Điều 14. Hình thức hợp đồng lao động
Hợp đồng lao động được giao kết thông qua phương tiện điện tử dưới hình thức thông điệp dữ liệu theo quy định của pháp luật về giao dịch điện tử có giá trị như hợp đồng lao động bằng văn bản.
Tính pháp lý của hợp đồng thương mại điện tử cũng đã được quy định ngay từ khi Luật thương mại 2005 ban hành:
Điều 15. Nguyên tắc thừa nhận giá trị pháp lý của thông điệp dữ liệu trong hoạt động thương mại
Trong hoạt động thương mại, các thông điệp dữ liệu đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật theo quy định của pháp luật thì được thừa nhận có giá trị pháp lý tương đương văn bản. 

Với những ưu điểm vượt trội như sự tiện lợi, nhanh chóng, minh bạch; dễ dàng quản lý, lưu trữ và tìm kiếm; tiết kiệm thời gian, chi phí; hợp đồng điện tử đang ngày càng có chỗ đứng trên thị trường. Tuy nhiên, hợp đồng điện tử không phải không có những rủi ro. Tính phi biên giới khiến việc xác định pháp luật điều chỉnh là một vấn đề khó khăn và nhức nhối nếu như các bên không thoả thuận trước việc này. Hơn nữa, sự tồn tại của các hacker cũng như các cuộc tấn công mạng khiến cho rủi ro về việc mất, lộ dữ liệu hợp đồng là hoàn toàn có thể. Vấn đề lừa đảo cũng là rủi ro lớn khiến các doanh nghiệp Việt Nam còn e dè chưa tiếp cận đối với hợp đồng điện tử. Hy vọng với sự xuất hiện của công nghệ Hợp đồng thông minh (Smart Contract- là một thuật ngữ mô tả một bộ giao thức đặc biệt có khả năng tự động thực hiện các điều khoản, các thoả thuận giữa các bên trong hợp đồng (ở trường hợp này là các hệ thống máy tính) nhờ sự hỗ trợ của công nghệ Blockchain), các hạn chế này có thể sẽ được khắc phục trong tương lai không xa.